Les générations mortes

Les générations mortes

C’est une pensée d’une effroyable tristesse que le peu de traces que laissent après eux les hommes, ceux-là mêmes qui semblent jouer un rôle principal. Et, quand on pense que des millions de millions d’êtres sont nés et sont morts de la sorte, sans qu’il en reste de souvenir, on éprouve le même effroi qu’en présence du néant ou de l’infini. Sonjez donc à ces misérables existences à peine caractérisées qui, chez les sauvages, apparaissent et disparaissent comme les vagues images d’un rêve; Songez aux innombrables générations qui se sont entassées dans les cimetières de nos campagnes. Mortes, mortes à jamais…Non, elles vivent dans l’humanité; elles ont servi à bâtir la grande Babel qui monte vers le ciel, où chaque assise est un peuple.
Un jour, ma mère et moi, en faisant un petit voyage à travers ces sentiers pierreux des côtes de Bretagne qui laissent à tous ceux qui les ont foulés de si doux souvenirs, nous arrivâmes à une église de hameau, entourée, selon l’usage du cimetière, et nous nous y reposâmes. Les murs de l’église en granit à peine équarri et couvert de mousses, les maisons d’alentour construites de blocs primitifs, les tombes serrées, les croix renversées et effacées, les têtes nombreuses rangées sur les étages de la maisonnette qui sert d’ossuaire, attestaient que, depuis les plus anciens jours où les saints de Bretagne avaient paru sur ces flots, on avait enterré en ce lieu. Ce jour-là, j’éprouvai le sentiment de l’immensité de l’oubli et du vaste silence où s’engloutit la vie humaine avec un effroi que je ressens encore, et qui est resté un des éléments de ma vie morale. Parmi tous ces simples qui sont là, à l’ombre de ces vieux arbres, pas un, pas un seul ne vivra dans l’avenir. Pas un seul n’a inséré son action dans le grand mouvement des choses; pas un seul ne comptera dans la statistique définitive de ceux qui ont poussé à l’éternelle roue. Je servais alors le Dieu de mon enfance, et un regard élevé vers les croix de pierre, sur les marches de laquelle nous étions assis, et sur le tabernacle qu’on voyait à travers les vitraux de l’église, m’expliquait tout cela. Et puis, on voyait, à peu de distance la mer, les rochers, les vagues blanchissantes; on respirait ce vent céleste qui, pénétrant jusqu’au fond du cerveau, y éveille je ne sais quelle vague sensation de largeur et de liberté. Et puis, ma mère était à mes côtés; il me semblait que la plus humble vie pouvait refléter le ciel grâce au pur amour et aux affections individuelles. J’estimais heureux ceux qui reposaient en ce lieu.
Depuis j’ai transporté ma tente, et je m’explique autrement cette grande nuit. Ils ne sont pas morts ces obscurs enfants du hameau; car la Bretagne vit encore, et ils ont contribué à faire la Bretagne; ils n’ont pas eu de rôle dans le grand drame, mais ils ont fait partie de ce vaste chœur sans lequel le drame serait froid et dépourvu d’acteurs sympathiques. Et quand la Bretagne ne sera plus, la France sera; et quand la France ne sera plus, l’humanité sera encore, et éternellement l’on dira: Autrefois il y eut un noble pays, sympathique à toutes les belles choses, dont le destinée fut de souffrir pour l’humanité et de combattre pour elle. Ce jour-là le plus humble paysan, qui n’a eu que deux pas à faire de sa cabane au tombeau, vivra comme nous dans ce nom immortel. Et quand l’humanité ne sera plus, Dieu sera, et dans son vaste sein se retrouvera toute vie, et alors il sera vrai à la lettre que pas un verre d’eau, pas une parole qui aura servi à l’œuvre divine ne sera perdue.

L’avenir de la science
Ernest Renan.

 

RUMMADOUTUD EET DA GET……

Eun dristigez spontuz eo soñjal en dister a roudou a lez an dud war o lerh, ar re zoken a zeblantbeza tud-veur en o bro. Ha pa zoñjer ez eus milionou a dud hag a zo ganet ha marvet evel-se, heb ma ne chom ar zoñj anezo, e vezer gwasket gand ar memez spont evel dirag ar pez n’ eo netra hag ar pez a zo divent. Soñjit’ta er buheziou rezeudig-se a-veh disheñvel an eil diouz eben e-touez an dud gouez (kentañ); deuet int d’ar vuhez hag eet da get evel skeudennou damsklêr eun huñvre. Soñjit er rummadou diniver a dud hag a zo berniet e berejiou or mêziou. Maro, maro da viken….
Nann, n’eo ket gwir, beva a reont en denèlèz; servijet o-deus da zevel an Tour Babel a bign war-zu an neñv, pep renkennad anezhañ ‘zo eur boblad tud.
Eun deiz, va mamm ha me, oh ober eur valeadenn a-dreuz gwenojennou meîneg arvor Vreiz, a lez d’ar re oll o-deus o darempredet soñjou ken c’hweg, e oam digouezet en eun iliz diwar ar mêz, gronnet hervez ar hiz gand ar vered hag e oam chomet da ziskuiza. Mogeriou an iliz e mein greuneg a-veh divrazet a oa goloet a ginvi, an tiez tro-war-dro, savet gand blohou, ar beziou kouezet hag uzet warno an enskrivadur, ar hlopennou niveruz renket war estajerennou en ti a zervij da gernel…..Kement-se oll a ziskoueze sklêr e oa bet enteret el leh-se, abaoe an amzeriou kosa pa oa ar Zent a Vreiz en em gavet er vro. En deiz-se e voen gwasket o soñjal pegen braz eo galloud an ankounac’h hag er zioulder ma vez beuzet ennañ, gwasket gand ar spont hag an anken,a zo ennon bremañ c’hoaz hag zo chomet e doun va halon. E-touez ar re-ze oll,hag a zo aze e skeud ar gwez koz-se, hini ebed, hini anezo ne vezo beo en amzer da-zond. Hini anezo n’e-neus lakeet e verk war fiñvadennou an amzer o tremenn; hini anezo ne gonto war roll re o-do bountet war rod ar bed o trei. D’ar mare-ze ez oan fidel da Zoue va bugalegaj hag eur zell war ar groaz vên, war an derejou edo va mamm azezet warno,ha war an tabernakl a welem a-dreuz gwer lïesliou an iliz a zisplege din an oll draoù-ze.
Ha neuze e welem, nepell diouzom, ar mor, ar rehier, ar gwagennou oh eona, an êr a analem a oa an avel neñvel-ze a ya beteg don an empenn hag a lake da zevel eno evel eul lañs a veurded hag a frankiz. Ha neuze, va mamm a oa em hichenn. Kavoud a ree din e helle ar vuhez simpla beza eur skleur euz an neñv, abalamour d’ar garantez hlan ha d’ar garantezan eil e-keñver egile. Me a lakee tud eüruz ar re a ziskuize el leh-se. Foeta bro am-eus greet abaoe hag e kav din ez eus displegaduriou-all d’an nozvez-ze.N’int ket maro, bugale diano ar geriadenn, rag Breiz a zo beo c’hoazh hag int ivez o-deus sikouret ober Breiz, n’o-deus ket kemeret eul lodenn vraz e labour ober Breiz, med kemeret o-deus perz el laz-kanane vefe, anez dezo, nemed eur pez c’hoari yen ha diouer dezañ a c’hoarien blijuz. Ha pa ne vo mui a Vreiz, ar Frans a vo c’hoaz anezi; ha pa ne vo mui anezi, pa vo eet da get, an denèléz a vo c’hoaz anezi hag e vo lavaret da viken: Gwechall ez eus bet eur vro nobl, troet gand kemend a zo kaer, a vo bet he flanedenn gouzañvevid an denèlézha stourm eviti. En deiz-se, an disterra labourer-douar ha n’e-neus ket daou baz da ober euz e gavell d’e vez a vevo eveldom en ano divarvel-ze. Ha pa ne vo mui a zenèléz, Doue a vo c’hoaz anezañ hag en e gerhenn en em gavo peb buhez ha neuze e vo gwir pep tra ha ne vo kollet netra, pas eur werennad dour, pas eur gomz hag en-devo servij da zevel oberenn Doue.

E.Renan (L’avenir de la science XII )
Calman Lévy, éditeur.
Bet troet e brezoneg gand V. Favé

Na lennit ket hepken, komzit !